NBDS 118-119

Tender

One last view of the complete tender as supplied by Roco.	Zoals ik al verteld heb, kocht ik twee donorlocomotieven. Jaren terug, ver voor de start van dit project, kocht ik er een zonder tender, in de veronderstelling dat ik geen onderdelen van de tender nodig zou hebben. Die veronderstelling bleek onjuist, hoewel ik het bij MK Modelbouwstudio gecheckt had. Toen ik de kit eenmaal in mijn handen had, in de zomer van 2018, bleek dat ik toch de tandwielen uit de tender nodig had. Ietwat teleurstellend, maar ja ach, deze hobby kost geld enne een BR 57 is 2e hands ook niet duur. Voor slechts €55 had ik een tweede. Ik gebruikte het frame van de eerste lok voor de locomotief zelf. Op dit punt aangekomen moest ik de tender van tweede lok van zijn tandwielen beroven. Eigenlijk was dat het enige dat ik van die lok nodig had.
Omdat de tweede lok een weergave is van de BR57 zoals die in Nederland dienst deed van 1945 tot 1947 past hij in mijn verzameling. Ik houd hem maar voor in de vitrine. Wellicht dat ik op een dag de tandwielen als reservedelen van Roco laat komen en de lok weer in rijdende staat terug breng.
	In tegenstelling tot veel locomotieven is het vrij gemakkelijk om te doorzien hoe de tender uit elkaar gehaald moet worden. Slechts twee bouten.
	De bovenbouw is verwijderd.
	Een blik op de motor. De oorspronkelijke Roco-motor is groot en log. Het is mogelijk de kit er mee te bouwen als je verder niet wil investeren of als je er benauwd voor bent of de ervaring mist om een motor te vervangen. Maar ik bestelde een Mashima 1630 bij MK Modelbouwstudio. Die motor heeft meerdere voordelen tegenover de Roco motor: hij is kleiner; hij levert meer vermogen; het is een gesloten motor en daarom onderhoudsvrij en beschermd tegen vuil; hij heeft twee assen en dat betekent dat ik een vliegwiel kan toevoegen.
	De tandwielen zijn vrijgelegd. Ze zitten in een soort afonderlijke tandwielkast ...
	... die er uit getild kan worden...
	... zonder verder gedoe.
	Als je de tandwielkast omdraait, met de "wielen" naar beneden, dan tref je een veertje aan die de derde aangedreven as tegen de rails drukt. Red dit veertje voor het de wereld in trekt.
	Zo zaten de tandwielen in de de tandwielkast (alleen maar om vast te leggen voor het geval ik het t.z.t. weer herstel)
	De astandwielen moeten van de assen gehaald worden. Hoewel ze niet heel erg vast zitten hebben ze toch enige aanmoediging nodig. Op de foto zie je hoe ik het tandwiel ondersteun met een vogelbektang op mijn bankschroef. Een paar kleine tikken (echt voorzichtig) met een hamertje en ze gaven zich gewonnen.

Inhoud: drie astandwielen, twee rode 17-tands tandwielen, twee witte 17-tands tandwielen, een rode 14-tands tandwielen, drie witte 14-tands tandwielen. De rechter foto toont hoe ze in de nieuwe tender zullen zitten. Oplettende lezers missen één tandwiel. Klopt, die is niet nodig en wordt bewaard in de inmiddels weer samengebouwde Roco-tender.
	Nu start het werk aan het binnenframe. De tender kan twee motortypen opnemen. Enerzijds de wat oudere Roco motor met twee wormwielen. En anderzijds de motoren met één wormwiel, zij het de wat nieuwere Roco motor of een vervangende motor. Zoals gezegd, bij mij gaat er een Mashima in dus ik heb maar één torentje voor het wormwiel nodig. De andere werd afgezaagd. Volgens de handleiding kan dat torentje helemaal verwijderd worden maar ik wil eerst de motor in mijn handen hebben voor ik daar een besluit over neem.
	Om verwarring te voorkomen merkte ik de asgaten voor de wielen om ze te onderscheiden van die voor de tandwielen. Ze moeten in verschillende diameters geboord worden, nl. 2,0 mm voor de asgaten en 2,5 mm voor de tandwielen. Omdat de gaten echter overmaats geboord worden, ze hebben geen dragende functie, is het eingelijk niet zo belangrijk maar ik werk graag ordelijk.
	De messing buitenzijde wordt zorgvuldig gevouwen en vóór het solderen ook nauwkeurig haaks gemaakt.
	Ik zie graag vers messing.
	Laat je niet in de war brengen doordat de motorsteun niet uitlijnt met de tegenoverliggende zijde. Dat hoort ook niet.
Contole of de staaf recht is	De buitenzijde moet een slagje krijgen (links loopt dicht)
Omdat de buitenzijde het dragende deel van het frame is, is het nodig om de uitlijning van die buitenzijde te controleren om zo zeker te stellen dat straks alle wielen netjes op de rails komen te staan. Twee rechte staven van 2,0 mm zijn hiervoor benodigd. Om zeker te stellen dat deze kaarsrecht zijn worden ze over twee metalen randen gerold (links). Als de staaf stopt, zakt hij met zijn laagste punt en is hij gebogen. De buiging zit dan aan de ONDERZIJDE (de zwaartekracht doet het werk voor je!). Corrigeer en rol opnieuw tot hij vrijelijk zonder hapering van de twee metalen randen afrolt. Hij is nu recht. Steek de staven door de gaten van de eerste en de derde as (rechts). Kijk langs de staven. Als ze parallel zijn is de buitenzijde goed uitgelijnd, zo niet dan moet hij een kleine slag krijgen tot dat hij dat wel is.

Daarna worden de vouwranden en de motorsteunen gesoldeerd. De achterste motorsteun krijg een extra hoekje van 0,3 mm messing ter versteviging. Ja, deze motorsteun zal ik later verwijderen, maar ik neem nu geen risico. Pas als de motor komt kan ik de gevolgen daarvan goed inschatten en tot die tijd zal ik doen alsof ik deze motosteun nodig heb. De buitenzijde en het binnenframe worden nu op elkaar gepast. De buitenzijde wordt gefixeerd met een paar strategisch geplaatste druppeltjes epoxy.
	Zeven tandwielassen gezaagd en gevijld van de staaf 2,5 mm messing die met de kit meegeleverd werd. Ruim nu de asgaten van de buitenzijde: de tandwielasgaten op een strakke passing, de wielasgaten een beetje meer zodat de wielas nét vrij loopt. PAS OP: het etswerk is maar heel weinig ondermaats. Slechts het wegnemen van de etsranden zal in veel gevallen al voldoen. Het is fijngevoelig werk, dus tijd die hier besteed wordt is goed besteed.
Opbouwen en testen	Een voor een worden de tandwielen nu in het binnenframe (vanaf nu altijd met de buitenzijde er om heen) gestoken. Testen begint vanaf het eerste tandwiel. Hij moet vrij lopen. Pas als dat het geval is wordt de volgende geplaatst. Dan wordt er weer getest en fijn gesteld tot die vrij loopt. Etc. etc. Bij de wielassen worden de tandwielen opgestoken, maar niet het "andere wiel" om slijtage aan het asgat van dat wiel door herhaald in elkaar zetten en uit elkaar halen te vermijden.
	Nu moet het binnenframe zonder enige aarzeling lopen met een duwtje van een vinger of onder zijn eigen gewicht op een schuin gehouden snijmat (op rails zal hij waarschijnlijk ontsporen).
	De tandwielen worden weer verwijderd. De tussentandwielen worden weer geplaatst en gefixeerd met wat epoxy aan één zijde. Het lijmen aan één zijde heeft het voordeel dat je een as nog kunt verwijderen als er iets mis mocht gaan met een tandwiel. Hoewel epoxy een zeer krachtige lijm is (200 kg/m2) kan het zacht gemaakt worden door het met een soldeerbout op 100-150C te verwarmen. Je kunt de as er uitdrukken. Wel in de richting van de gelijmde zijde anders komt de epoxy in het tandwiel terecht. De wielsassen worden herplaatst en nogmaals wordt de vrije loop van het binnenframe getest.
	Het is misschien opgevallen dat de tender van de BR57 drie assen had en deze vier. De NBDS tender heeft daardoor maar drie aangedreven assen. De vierde as is geveerd in het binnenframe gehangen voor beter "weggedrag". Toen ik deze vierde as controleerde op vrije loop ontdekte ik dat hij tegen het binnenframe aanliep. Er moest daar dus wat giethars verwijderd worden.
Eenmaal tevreden met alle tests, komt de ultieme test: met de drie aangedreven assen op de spiegel ...
... om te zien of alle zes wielen op het glas staan. Kijk zelf maar.

	Dit is een goed moment om het binnenframe zwart te spuiten en van blanke lak te voorzien (zowel verf als lak van Philotrain). Een kleine test liet zien dat de vrije loop daar niet onder geleden had.
	Zo is de vierde as overigens geveerd.
Het wordt nu tijd om het buitenframe passend te maken op het binnenframe. VOOR dit te doen is het het beste om nu de styreen vulplaatjes te plaatsen die de handleiding pas in hoofdstuk 8 beschrijft. Ik deed dat niet en ik had me dubbel werk bij het pas maken kunnen besparen.
	Bij het passen van het buitenframe kwam ik voor een verrassing te staan. Oké, ik had niet verwacht dat het buitenframe onmiddellijk zou passen (deze kit heeft veel aandacht nodig bij het pas maken van onderdelen). Maar ik had toch zeker wel verwacht dat de wielen allemaal mooi in het buitenframe zouden vallen. Nou, geen een deed dat.
	Dus schraapte ik een dikke millimeter weg van de binnenzijde van de inwendige wielkasten om voldoende ruimte te scheppen. Ik moest ook de remschoenen ruim de helft dunner maken. Veel en rommelmakend werk, maar niet moeilijk. Ook hier geldt dat tijd en zorgvuldig werk het magische recept zijn.

	De handleiding meldt pas ruim na dit stadium dat je twee vulplaatjes moet plaatsen om het buitenframe één millimeter omhoog te tillen. Dat had ik liever eerder gelezen. Het moet dus voor het pas maken gedaan worden, zoals hierboven aangegeven.

De bovenbouw van de tender draagt een volle lading namaakkolen. Ik freesde die weg omdat ik echte kolen op de tender wil hebben. Machinaal frezen geeft veel troep. Giethars maakt vervelend stof bij machinale bewerking. Stof dat statisch is en bovendien in de lucht gaat zweven (draag een stofmasker). Wellicht was zagen met een figuurzaag de betere keuze geweest.

Ik freesde iets te diep	Dus ik moest een styreen inlegplaat maken
Achteraf had ik die inlegplaat beter niet kunnen lijmen. Als de Mashima motor komt, kan ik beoordelen hoeveel ruimte ik heb en kan ik overwegen of ik het model kan weergeven met een slechts gedeeltelijk gevulde kolenbunker. Nou ja, we zullen zien wat er nog mogelijk is.
Controle of de bovenbouw recht zit. Doe altijd controles op goede en correcte plaatsing als je dingen toevoegt aan je lok. Dit was mijn redding toen ik de tender in elkaar zette. Na het plaatsen van de bovenbouw kon ik zelfs met het blote oog waarnemen dat er "iets mis was". De winkelhaak toonde aan dat de tender flink slagzij maakte. Nu is het belangrijk eerder (op de harde manier) geleerde lessen toe te passen: Neem de tijd en laat je niet ontmoedigen als de oorzaak niet onmiddellijk duidelijk wordt. Kom niet in de verleiding om door te gaan met bouwen. Neem de oorzaak NU weg! Geduld en zorgvuldig observeren zijn nodig voordat er correcties worden aangebracht. Er op los hakken is een werkwijze, maar geen wijs werk. Vindt eerste de oorzaak van het probleem. Kijk heel goed wat er gebeurt als je het model samenbouwt en wanneer het probleem begint op te treden. Dat kan een goede indicatie zijn waar het probleem zit. Als je denkt dat je het gevodnen hebt, probeer het dan opnieuw en kijk goed of je gelijk had. Pas dan haal je een beetje materiaal weg om te kijken of het probleem ook echt minder wordt. Als je de oorzaak gevonden hebt kan het zijn dat het probleem toch iet helemaal verdwijnt. Er kunnen meerdere oorzaken zijn. Eén oorzaak weghalen verhelpt het probleem dan niet helemaal. Begin gewoon op nieuw met observeren totdat je een nieuwe oorzaak gevonden hebt.

In mijn geval bleek het achterste verenpakket te hangen op de rand van de bovenbouw. Ik verwijderde wat van de bouwbouw maar (zoals ik al hiervoor waarschuwde) het probleem verdween toch niet helamaal. Er moest dus nog een factor zijn!

Tenslotte zag ik dat het buitenframe bleef hangen op de motorsteunen. Twee sleufjes in het buitenframe verhielpen het probleem definitief. Het lijkt allemaal makkelijk maar het is maar dat je het weet: om deze drie probleempunten te vinden was ik een uur verder.
	Ik kon mijn aandacht nu richten op het monteren van de bovenbouw op het frame. De handleiding stelt twee schroeven voor. Ik deinsde daar voor terug om meerdere redenen de schroeven zouden mogelijk door het materiaal van de bovenbouw kunnen komen (de handleiding noemt het zelfs); er was erg weinig materiaal om aan te "grijpen", dus de kans op breuk of doldraaien was heel reëel, even te srak aandraaien zou meteen desastreus zijn; dit soort schroeven veroorzaakt slijtage bij elkaar keer dat je ze in en uitdraait, waarbij de kans op breuk of doldraaien toeneemt;

Ik besloot een andere oplossing te kiezen en maakte een bout-moerverbinding. Ik nam twee M2 moertjes een draaide die af tot 3 mm diameter (kan gewoon op de boormachine met een vijltje). Ik boorde twee overeenkomstige gaten in de bovenbouw en lijmde de afgeronde moertjes met epoxy.
Nu kan de bovenbouw herhaaldelijk opgebouwd en verwijderd worden zonder het risico van slijtage en breuk. Als ik ze te strak aandraai zal ik hooguit de moer lostrekken

Tenslotte werden de stroomafnemers voor de elektrische verbinding met de lok gemaakt en op hun plaats gelijmd.
Ik bestelde een vervangende Mashima motor voor betere prestaties en zette er een vliegwile van Markits op. Let op de dat de motorcontacten niet tegen het frame komen.
Dit wordt een mooie tender.
Bij de kit werd een nogal ruw gegoten gewicht meegeleverd om de tender te verzwaren.
	Niets was haaks of loodrecht en hij was ook overmaats. Aanvankelijk paste hij niet eens in het tenderhuis. Na wat vijlen besloot ik dat dit werk was voor de frees. Een opname van uitmeten zodat hij evenwijdig op de kruistafel zit.
	Hij past!
	De bovenzijde en de voor en achterdekken moesten ook geknipt en geschotren worden. Het was wel even puzzelen en passen voor hij netjes diep in het tenderhuis wegzakte.

Aan de binnezijde moest ook wel een en ander verwijderd worden om plaats te maken voor de motor en zijn vliegwiel. Al met al ging er heel wat materiaal af.

Nu het eind in zicht komt repareerde ik ook een afgebroken remschoen.
	Tot besluit een tweetal foto van het aanbrengen van allerlhande details, van boven naar beneden: Achterste sluitlampijzers Drie kleine treden Twee lampijzers voor koplampen in het geval met de tender voorop gereden wordt Buffers Luchtslang oude stijl Koppeling. Strikt genomen is het een moderne koppeling, ik zou een dubbele "veiligheidskoppeling" hebben moeten maken die in die tijd gebruikleijk was, maar ik vond hte teveel en te priegelig werk. Handgrepen onder de buffers Treden aan de zijde van de render Bijbehorende handrails In totaal 23 delen!
	en aan de voorzijde Tenderbel Handrails aan beide zijde en de treden er onder Tenderrem